مسئولیت اجتماعی برای حفظ منافع کدام ذینفع؟
جنگ تمام شد و اقتصاد ایران از اغماء خارج شد. بسیاری از کسب و کارها خصوصا در تهران دو هفته تعطیل بودند. بسیاری از شرکت‌ها در این دوازده روز مشتریان خود را از دست دادند. زنجیره‌های تامین کسب و کارها مختل شده بود. ارائه خدمات به کسب و کار با مشکل مواجه بود. وصول نقدینگی به تعویق افتاد. برخی خدمات دولتی تعطیل شد. امروز اقتصاد ایران دچار شوک شده است اما در این شوک اقتصادی وظیفۀ کسب‌وکارهای بخش خصوصی چیست؟
اقدامات مسئولیت اجتماعی کسب و کارهای بخش خصوصی در جنگ و پس از جنگ
شروع جنگ، مردم و کسب و کارها را غافل‌گیرکرد. با این وجود با ادامۀ جنگ، برخی کسب وکارها در راستای مسئولیت اجتماعی، اقداماتی را انجام دادند:
رایگان کردن خدمات در جنگ: ساده‌ترین شکل این اقدامات رایگان کردن خدمات بود. «آی قصه» پلتفرمی که محتوای آموزشی و صوتی مخصوص کودکان و نوجوان ارائه می‌کند همۀ محتواهایش را در دوران جنگ رایگان کرد. «تپسی دکتر» ارسال و بسته‌بندی دارو در شهرهای تهران، مشهد، رشت و کرج را رایگان کرد. «چارگون» سرویس آوات را برای شرکت‌های دورکار رایگان کرد. «پزشکت» در قالب کمپین صدای امن، به صورت شبانه روزی و بدون نیاز به پرداخت یا داشتن بیمه، مشاوره رایگان با پزشک‌های مختلف به مردم ارائه داد
ارائه سرویس‌های جدید در زمانۀ جنگ: اما برخی کسب و کارها به صورت هوشمندانه با توجه به نیازهای جدید شکل گرفته در دورۀ جنگ، سرویس‌هایی را در راستای حل مسائل مشتریان خود ارائه داد. «دیوار» در طرح «کنار هم در بحران» از 28 خرداد تا 2 تیر، 20 هزار آگهی اسکان اضطراری و 15 هزار آگهی اشتراک سفر در پلتفرم خود گذاشت. همچنین «جاباما» طرح «اسکان اضطراری» برای یافتن اقامتگاه امن و بدون افزایش قیمت را راه‌اندازی کرد.
با پایان جنگ فعالیت‌های مسئولیت اجتماعی افزایش یافت و به طرق مختلفی ارائه شده است:
- کاهش یا حذف سود: برخی کسب و کارها، سود کسب و کار خود را کاهش دادند یا حذف کردند. مثلا کارمزد درگاه پرداخت شپا برای دو ماه حذف شد. یا خودرو 45 اعلام کرد امکان فروش فوری خودرو بدون پرداخت کارمزد را در 17 شهر دارد. «زرین پال» نیز کارمزد تراکنش‌های درگاه پرداخت اینترنتی زرین پال را تا 50 درصد کاهش داد.
- ارائه خدمات رایگان به مردم: برخی خدمات خود را رایگان ارائه دادند؛ «آکادمی راین» بوتکمپ رایگان دیجیتال مارکتینگ «بیاموزیم تا بسازیم؛ این بار برای ایران…» را برگزار می‌کند. « evalyze» سرویس پرمیومش را رایگان کرد. «شاتل» دوره اشتراک اینترنت کاربران را تا دو هفته به صورت رایگان تمدید کرد.
- کمک به آسیب‌ها و آسیب‌دیدگان جنگ: برخی کسب‌وکارها هدف خود را مستقیما کمک به آسیب‌دیدگان جنگ قرار دادند؛ «آچاره» طرح بازسازی بی سود و اقساطی خانه های آسیب دیده در جنگ را در بخش همیاری خود اعلام کرد. «بیمه بازار» خسارت خودروهای آسیب‌دیده برای کاربرانی که تاکنون حتی یکبار از بیمه بازار استفاده کرده‌اند را پرداخت می‌کند. «اتاقک» بیش از 300 اقامتگاه با تخفیف 50 درصدی در اختیار آسیب‌دیدگان جنگ قرار داد. «وب از تو» به 350 کسب و کار آسیب‌دیده، فروشگاه اینترنتی رایگان ارائه داد. «کن» به خانواده‌هایی که لوازم آشپزخانه‌شان در حوادث اخیر آسیب‌دیده، سینک، اجاق گاز و فر رایگان داد.
- رایگان کردن خدمات به کسب و کارهای دیگر: شرکت‌هایی که خدمات خود را به کسب و کارهای دیگر ارائه می‌دهند، این خدمات را رایگان کردند. «ایسمینار» اشتراک برگزارکنندگان وبینار را رایگان کرد. «نشان» سرویس‌های نقشه API و مسیریابی خود را در اختیار کسب و کارهای متقاضی قرار داد. فضای کار اشتراکی «پلنت» برای حمایت از کسب و کارها، اجاره تیرماه اعضای خود را بخشید. «پادرو» با هدف حمایت از کاربران، حق عضویت و کارمزد را تا پایان تیرماه صفر کرد.
- به تعویق انداختن صورت‌حساب‌ها و حذف جریمه‌های وام: بسیاری از کسب و کارها، اقساط وام یا سررسید صورت‌حساب‌ها را به تعویق انداختند. «کاریزماوام» اقساط وام خود را به تعویق انداخت. «ازکی» و «دیجی پی» جریمه‌های دیرکرد بازپرداخت تسهیلات وام و اقساط خرید اعتباری کاربران را بخشیدند.
- تسهیل خرید کالاهای ضروری به مردم: از آنجا که تهیه کالاهای ضروری بعد از جنگ برای مردم اهمیت دارد، برخی کسب و کارهای توزیع‌کنندۀ این کالاها تلاش کرده‌اند تهیه این کالاها را تسهیل کنند. «ازکی‌وام و دیلی مارکت» امکان خرید قسطی کالاهای ضروری را برای مردم فراهم کردند.
- کمک به نیروی انسانی شاغل در کسب و کار: برخی کسب و کارها، مسئولیت اجتماعی خود را به نیروهای درون سازمان اختصاص دادند. «اسنپ» به 2500 راننده تمام وقت کمک هزینه بلاعوض اعطا کرد همچنین طرح تشویقی معافیت از کمیسیون برای برخی رانندگان فعال در تهران و کرج نیز ارائه داد.
- صرف نظر کردن از سودهای جانبی: برخی کسب و کارها از سودهایی که به صورت جانبی دریافت می‌کردند در راستای کمک به کسب و کارهای دیگر، صرف نظر کردند. «ادپلی» امکان اجرای کمپین تبلیغاتی در بازیهای موبایلی پر مخاطب را رایگان کرد. «کلیک» در حمایت از تمامی کسب و کارها، رپورتاژ خبری را رایگان کرد.
دوراهی وظیفه ملی و حفظ موقعیت اقتصادی پیش روی کسب و کارها
این روزهای پس از جنگ، از یکسو وظیفه ملی برای ایجاد همدردی و کمک در قالب مسئولیت‌های اجتماعی شرکتی لازم به نظر می‌رسد و از سوی دیگر با وجود ضربه‌ای که اقتصاد ایران و برخی کسب و کارها خورده‌اند و افق نامعلومی که در ادامه خواهند داشت و کاهش مشتریان، حفظ موقعیت اقتصادی و پایداری درآمد برای ادامه حیات کسب و کار ضروری است. در این دوراهی میان وظیفه ملی و حفظ موقعیت اقتصادی، استراتژی مسئولیت اجتماعی چه باید باشد؟
نظریه ذینفعان در مسئولیت اجتماعی کسب و کارها بر این مسئله تاکید دارد که شرکت‌ها شبکه‌ای از روابط هستند، نه فقط ابزاری برای سود سهامداران. در این شبکه روابط، ذینفعان مختلفی با منافع متفاوتی وجود دارد. متفاوت بودن این منافع باید مدیریت شود. مدیریت مؤثر ذینفعان منجر به عملکرد بهتر شرکت در بلندمدت می‌شود. بدین ترتیب نمی‌توان مسئولیت اجتماعی شرکت (CSR) را یک فعالیت داوطلبانه اضافی در نظر گرفت بلکه این اقدامات بخشی از استراتژی کسب‌وکار است.
پرسش درست؛ «مسئولیت اجتماعی برای کدام ذینفع» نه «کدام مسئولیت اجتماعی»
پرسیدن این سوال که یک کسب و کار کدام مسئولیت اجتماعی را انجام داده است درست به نظر نمی‌رسد بلکه پرسش درست این است که مسئولیت اجتماعی برای کدام ذینفع انجام شده است؟
از آنجا که منافع ذینفعان، در مواردی با یکدیگر در تعارض است، مدیریت مسئولیت اجتماعی اهمیت زیادی دارد. ممکن است رایگان شدن برخی خدمات به مشتریان منجر به چنان کاهش درآمدی شود که کسب وکار را مجبور به تعدیل نیرو کند. با این وجود مسئولیت اجتماعی نقض غرض شده است. همچنین اگر انجام مسئولیت اجتماعی برای فشار رسانه‌ای حاکم بعد از شرایط جنگ، حرکتی نمایشی باشد و در نهایت سهامداران و سرمایه‌گذاران را متضرر کند و منجر به بالا رفتن ریسک سرمایه‌گذاری در بازار شود، در بلند مدت به ضرر کسب و کار است.
در شرایط پساجنگ، استراتژی هوشمندانۀ مسئولیت اجتماعی در مدیریت ذینفعان ضروری است. اگرچه پیچیدگی در مدیریت تعارض منافع، عدم شفافیت در اولویت‌بندی ذینفعان و چالش اندازه‌گیری تأثیر مثبت بر جامعه، اتخاذ این استراتژی را دشوار می‌کند اما به قول «فریمن» «مدیران باید بدانند که موفقیت شرکت در گرو تعادل بین خواسته‌های ذینفعان مختلف است».
