جای خالی تاثیر واقعی اسنپ بر شهر
گزارش مسئولیت اجتماعی مجموعه اسنپ به تازگی در گزارش سالانه این شرکت و تحت عنوان «مسئولیت اجتماعی؛ سهمی از روشنی» منتشر شده است. این گزارش به اقدامات اسنپ در قالب مسئولیت اجتماعی شرکتی در سال ۱۴۰۳ می‌پردازد. انتشار چنین گزارش‌هایی را باید به فال نیک گرفت. انتشار و عمومی‌کردن این اقدامات جدای از تاثیراتِ مثبت خود به عمومی‌کردنِ مسئله «مسئولیت اجتماعی» برای کسب و کارها منجر خواهد شد. در نتیجه خود می‌تواند بخشی از مسئولیت اجتماعی باشد.
این گزار‌ش‌ها البته در سطح جهان دارای چارچوب و ساختارهای استاندارد جهانی است. یک گزارش CSR حرفه‌ای باید شفاف، مبتنی بر داده‌های قابل اعتماد و مطابق با استانداردهای بین‌المللی (مانند GRI، ISO 26000) باشد. گزارش مسئولیت اجتماعی اسنپ نیز دقیق، شفاف و با ارائه آمارهای موثق است. به بهانه گزارش اسنپ در این یادداشت به جنبه‌هایی خواهیم پرداخت که می‌تواند اقدامات مسئولیت اجتماعی را موثرتر کند و بهبود بخشد که البته یکی از مهم‌ترین اثراتِ انتشار چنین گزارش‌هایی است
مسئولیت اجتماعی همان اقدامات خیریه‌ای است؟
یکی از بخش‌های مهم یک گزارش مسئولیت اجتماعی، معیارهای عملکرد (Performance Indicators) شامل محیط زیستی، اجتماعی (Social) و حکمرانی (Governance) است. مسئولیت اجتماعی اسنپ در حوزۀ اجتماعی بسیار پر رنگ است. «دسترس پذیری که یکی از سه موضوع اصلی اقدامات مسئولیت اجتماعی است به عنوان یکی از معیارهای عملکرد به صورت قابل اندازه‌گیری بیان شده است مثلا: دسترس پذیری اسنپ خودرو برای افراد دارای معلولیت، دسترس پذیری اپ برای کاربران معلول و کاربران راننده همگی هم مستند به آمارهای شفاف.
معافیت و تخفیف‌پرداخت کمیسیون به کارکنان، رانندگان دارای معلولیت مبتلا به تالاسمی و زنان سرپرست خانوار، توجه به جامعه با پروژه‌های حمایتی مانند تخفیف اسنپ خودرو به موسسه های نیکوکاری و مراکز انتقال خون، تخفیف اسنپ‌پی برای دانش آموزان کم برخوردار و موضوع نیکوکاری با اضافه شدن بخش نیکوکاری به اسنپ کلاب و همکاری با موسسه های خیریه و سازمان های مردم نهاد نیز . تمامی این فعالیت‌ها در حوزۀ خیریه تعریف می‌شود.
همچنین اسنپ به عنوان مسئولیت اجتماعی در برنامه‌های محلی هم سرمایه‌گذاری کرده است مثلا طرح‌های حمایت اجتماعی شامل اقداماتی به یاد یک همکار، کمپین آگاهی بخشی دربارۀ سرطان پستان، بورسیه کاربران راننده مستعد، تامین نیازمندی خانواده های کم برخوردار، کمک به کودکان کم برخوردار، فعالیت هایی با محوریت آموزش و توان افزایی ترتیب داده است که این فعالیت‌ها نیز در حوزۀ اجتماعی تعریف می‌شود.
پروژه‌ها و اقداماتِ اسنپ بیشتر از همه در «کار اجتماعی» متمرکز شده است، بخش بزرگی از این اقدامات «حمایتی» است و گروه‌های آسیب‌پذیر‌تر را هدف گرفته است، مسئله مرز بسیار باریک پروژه‌های مسئولیت‌پذیری اجتماعی با اقداماتِ خیریه‌ای است.
انجام‌دادن اقداماتِ خیریه‌ای وظیفه کسب و کارها نیست اما شاید شناخته‌شده‌ترین و آموخته‌ترین راه است برای اینکه کسب و کار ارتباطش را با جامعه نشان بدهد. اما آیا آنچه ما از اجرای پروژه‌های مسئولیت‌پذیری اجتماعی می‌خواهیم همان است که از اقداماتِ خیریه‌ای نیاز داریم؟ مرز باریک این دو «بازگرداندن کیفیت و قدرت به جامعه توسط کسب و کار است»
اقدامات اسنپ را می‌توان روی مرز باریکی دید که این دو را از هم جدا می‌کند.
مالیاتِ کربن، عوارض شهر
اگر اسنپ را ـ در بخش‌های اسنپ و اسنپ‌باکس ـ یک کسب‌وکار شهری بدانیم، می‌توان در دو محور اصلی اثرگذاری آن بر محیط‌زیست را بررسی کرد:
۱. آلودگی هوای ناشی از سفرهای شهری با خودروها و موتورسیکلت‌های فعال در این پلتفرم
۲. اقدامات محیط‌زیستی محدود در حوزه فرهنگ مصرف مسئولانه
در محور دوم، موارد گزارش‌شده شامل اقداماتی مانند اختصاص بخشی از ظرفیت تبلیغاتی اسنپ‌فود به ترویج فرهنگ جلوگیری از هدررفت و اتلاف غذاست. همچنین، اسنپ‌مارکت با بهره‌گیری از هوش مصنوعی و نرم‌افزارهای پیشرفته فروشگاهی توانسته است در برخی هایپرمارکت‌ها هدررفت اقلام سوپرمارکتی را تا ۵٪ کاهش دهد و بهره‌وری زنجیره تأمین را افزایش دهد که بسیار قابل توجه است.
با این حال، از پرداختن به محور اول در گزارش مسئولیت اجتماعی اسنپ خبری نیست. عدم توجه سوپراپلیکیشن اسنپ به مسئله آلودگی هوا، با توجه به جایگاه آن به‌عنوان پلتفرمی که ۸۸٫۷٪ سهم بازار تاکسی‌های اینترنتی را در اختیار دارد، جای تأمل دارد. این شرکت به‌طور میانگین حدود هفت‌ونیم میلیون راننده ثبت‌شده و سه‌ونیم میلیون راننده فعال دارد که در مجموع حدود ۷ تا ۸ درصد کل سفرهای درون‌شهری در ۱۰ شهر بزرگ کشور را پوشش می‌دهند. اگر به این رقم یک‌ونیم میلیون موتورسوار فعال در اسنپ‌باکس و ۱۳۴ هزار راننده فعال در اسنپ‌فود را اضافه کنیم، ابعاد اثرگذاری این پلتفرم بر ترافیک و آلودگی هوا روشن‌تر می‌شود.
البته روشن است که حل معضل آلودگی هوا اصلاً وظیفه مستقیم یک کسب‌وکار خصوصی نیست، اما اگر اسنپ بخواهد در قبال جامعه مسئولیتی بپذیرد که بَدَل از استفاده‌ای که از شهر می‌کند و آسیبی که برای محیط زیست دارد، کاهش آلودگی هوا قاعدتاً یکی از اولویت‌های اصلی است. این امر مستلزم شناسایی و پایش اثرات فعالیت‌هایش بر محیط‌زیست و ارائه آمار شفاف در این حوزه است.
در شرایطی که گروه اسنپ، مسئولیت اجتماعی خود را جدی گرفته و بخش مهمی از اقدامات را انجام‌داده و سنجیده است، برداشتن گام‌هایی در این زمینه می‌تواند نه‌تنها به بهبود وضعیت هوای آلوده شهر تهران شود، که فرهنگ مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکت‌های دیگر را هم در سطح عمومی ارتقاء دهد
برداشتن سنگ بزرگ مسئولیت اجتماعی در اسنپ
یک شرکت لازم است، مسئولیت اقداماتی را برعهده گیرد که به صورت واقعی امکانات و دسترسی آن را درون کسب و کار خود دارد و عدم توجه به این مسائل می‌تواند منجر به تخریب محیط زیست و کند شدن مسیر توسعه شود. مسئولیت اجتماعی برای شرکت کاملا با ماهیت فعالیت او همخوان است و به اثری که کسب و کار بر محیط زیست و جامعه می‌گذارد توجه دارد. در حالیکه اسنپ با مشخص کردن سه حوزۀ «توان افزایی و توسعۀ اجتماعی، سلامت و رفاه و حفاظت از محیط زیست»، سه هدف کلان و زیبا و خوش‌آهنگ را مدنظر قرار داده است. اسنپ نه تنها در پی تحقق این اهداف «هم راستا با ماهیت و ظرفیت های منحصر به فرد کسب و کار» است بلکه آنها را «در پاسخ به نیازهای جامعه» نیز دنبال می‌کند. این یعنی برداشتن سنگ بزرگ برای نزدن!
«ارزیابی تاثیر» معیار اصلی سبزنمایی یا واقعی بودن CSR
جای خالی ارزیابی تأثیر در گزارش مسئولیت اجتماعی اسنپ جلب توجه می‌کند. یکی از بخش‌های یک گزارشدهی مسئولیت اجتماعی استاندارد، بررسی ارزیابی تأثیر (Impact Assessment) اقدامات است. ارزیابی تاثیر با روش‌های اندازه‌گیری دقیق و مشخص مانند SROI (بازگشت اجتماعی سرمایه)، مقایسه با سال‌های گذشته و گواهی‌های مستقل مانند تأییدیه‌های خارجی (حسابرسی توسط PwC) صورت می‌گیرد. در گزارش مسئولیت اجتماعی اسنپ اگرچه به صورت دقیق و با آمار و ارقام اقدامات مسئولیت اجتماعی ذکر شده است اما ارزیابی تاثیر این اقدامات در اهداف اولیه مشخص نیست. به طور مثال باید پرسید تبلیغاتی که اسنپ‌فود به ترویج فرهنگ جلوگیری از هدررفت و اتلاف غذا اختصاص داده است آیا تاثیری در کاهش فرهنگ اتلاف غذا داشته است؟ یا گروه مسئولیت اجتماعی اسنپ مسیری برای ارزیابی تاثیر این اقدامات در نظر گرفته است؟
چشم‌انداز قابل اندازه‌گیری، شرط ارزیابی تاثیرات
نداشتن اهداف کلان و غیرقابل اندازه‌گیری طراحی پروژه‌های مسئولیت اجتماعی منجر به عدم امکان ارزیابی تاثیر اقدامات مسئولیت اجتماعی می‌شود. در چنین وضعیتی، اقدامات انجام می‌شوند، هزینه‌ها پرداخت می‌شود اما برای هیچ‌کس مشخص نیست که هدف چه بوده است و آیا اقدامات آن اهداف را برآورده کرده است؟ یا اساساً منجر به اتفاقات دیگری شده است؟
یکی از دلایل این مسئله به نداشتن رویکرد مدیریتی (Management Approach) شامل حکمرانی CSR برمی‌گردد. وقتی ساختار مدیریتی CSR در ساختار سازمانی یک شرکت وجود نداشته باشد، اقدامات مسئولیت اجتماعی بیش از آنکه بلندمدت طراحی شوند، در بهترین حالت خیرخواهانه و در بدترین حالت تبلیغاتی می‌شوند
گزارش اسنپ در مورد ارزیابی تاثیرات اقدامات خود دست‌کم ساکت است و به خواننده چیزی انتقال نمی‌دهد، همان‌طور که در مورد هدف‌گذاری‌ها.
وجود گروه‌های تخصصی ارزیابی، قدم اول تغییر رویکرد به مسئولیت اجتماعی
یکی از ابزارهای کمک‌کننده برای ارزیابی تاثیرات و محاسبه بازگشت سرمایه اجتماعی گزارشدهی بر اساس استانداردهای جهانی مانند GRI Standards، SDGs، یا ISO 26000 است. شرکت‌های بزرگ بین‌المللی گزارش‌های سالانه پایداری خود را بر اساس استانداردهای GRI (Global Reporting Initiative) و اهداف توسعه پایدار سازمان ملل (SDGs) منتشر می‌کند. در این چارچوب اهداف به صورت کمّی محاسبه شده و شفاف گزارشدهی می‌شود.
متاسفانه در ایران گزارش CSR در قالب این چارچوب‌ها چندان عمومی نشده است. رویکرد این استانداردها در اختیار گذاشتن امکان طراحی، اجرا و ارزیابی بسیار موثر مسئولیت اجتماعی است. رویکرد تخصصی برای ارزیابی علمی و مبتنی بر استانداردهای جهانی یکی از قدم‌های اول برای تغییر رویکرد به مسئولیت اجتماعی شرکتی در جهت توسعه اجتماعی و اقتصادی است.
