بزرگ شدن اقتصاد تعمیرات، رکود اقتصاد کلان
با ادامه روند تورم در سال‌های اخیر، خانواده‌های ایرانی بسیاری از مخارج خود را کاهش داده‌اند. درحالیکه هزینة مسکن نزدیک به نیمی از هزینه‌های خانوارها را به خود اختصاص داده است (طبق گزارش ۱۴۰۳ مرکز آمار ایران ۴۳،۷ درصد از هزینه های سالانه یک خانوار شهری در سال 1403 صرف مسکن، سوخت و روشنایی می شود)، هزینه تعمیرات و نگهداری از ساختمان نیز به هزینه‌های آنها اضافه شده است. بر اساس گزارش سالانة آچاره تعمیرات ساختمان یکی از پرطرفدارترین حوزه‌ها برای متخصصان آچاره به حساب می‌آید. حدود ۱۲ درصد از متخصصان آچاره، در بخش تعمیرات ساختمان فعالند. درحالیکه خانواده‌ها زیر فشار اقتصادی هستند، منشاء این هزینه‌ها چیست؟ چه کسی از بزرگ شدن اقتصاد تعمیرات سود می‌برد و این وضعیت چه اثری بر اقتصاد کلان دارد؟
خشت اول چون نهد معمار کج …
صنعت ساختمان یکی از مهم‌ترین صنایع در اقتصاد محسوب می‌شود که طبق آمار مرکز آمار ایران نزدیک به ۱۴ درصد از شاغلان کشور مشغول به فعالیت در این حوزه هستند. برخی اقتصاددانان رکود در صنایع ساختمانی را یکی از نشانه‌های رکود اقتصادی و کاهش اشتغال می‌دانند. نزدیک به ۲۹ گروه شغلی در طرح های عمرانی فعال هستند از راننده ماشین آلات حمل و نقل و سنگین، بنایی، آرماتوربند، آهنگر و پنجره‌ساز، عایق‌کار و سیمان‌کار، سنگ‌کار، کاشی‌کار، گچ‌کار، لوله‌کش تاسیسات، سیم‌کش، شیشه‌بر، نقاش و کارگر تا تولید و واردات آجر و چوب و آهن، بلوک سیمانی، فلز و بتن آرمه.
با وجود شاغلین با مهارت‌های تخصصی در صنعت ساختمان طبق گزاش سالانة الوملک ۵۰ درصد ساختمان‌ها دارای مشکلات تاسیسات، ۳۵ درصد مشکلات راه پله و ۴۰ درصد دارای ایرادات آسانسور هستند. همچنین ۵۵ درصد دارای ضعف در عایق کاری، 20 درصد با مشکلات سازه ای جدی، 70 درصد دچار نواقص در پوشش و نما و 40 درصد فاقد حداقل الزامات ایمنی و امنیت‌اند.
اگرچه با بالا رفتن سن بنا از 16 تا 30 سال ساخت میزان نواقص ذکر شده به شدت افزایش می یابد اما خانه‌های نوساز نیز چندان بی دردسر نیستند و ۳۵ درصد از این خانه‌ها مشکلاتی از قبیل نما و پوشش، آسانسور و راه‌‌پله، تاسیسات و سازه دارند. بنابراین عجیب نیست که هزینه‌های تعمیرات و نگهداری از ساختمان‌ها اینقدر بالا باشد و دیوار تا ثریا کج برود.
وقتی کیفیت پایین، سود می‌آورد
درحالیکه جیب مردم به دلیل کیفیت پایین ساخت‌وساز و افزایش سریع استهلاک ساختمان‌ها در حال خالی شدن است، فروش خدمات تعمیراتی ساختمان تبدیل به یک بازار پررونق شده است. در سال ۱۴۰۳ فقط ۲میلیون و ۲۳۶ هزار سفارش در اپلیکیشن آچاره در حوزه ساختمان به ثبت رسیده است. سیم‌کشی و کابل‌کشی ساختمان با حدود ۱۰۳ هزار و نقاشی ساختمان با حدود ۸۵ هزار در این پلتفرم ثبت سفارش شده است. در واقع هر ساختمان بی‌کیفیت، یک «مشتری دائمی» برای صنعت تعمیرات ایجاد کرده است زیرا ساختمان بی‌کیفیت نه‌تنها یک بار نیاز به تعمیر ایجاد می‌کند، بلکه به‌طور مستمر مشکلات جدید تولید می‌کند. این الگو تنها مختص ساختمان نیست. در سایر صنایع هم شاهد همین مسئله هستیم. در صنعت خودرو نیز کاهش کیفیت خودروهای داخلی منجر به رونق بازار خدمات تعمیرات و رشد فروشگاه‌های لوازم یدکی شده است.
سرمایه‌هایی که در گنجه می‌مانند
اگرچه رونق بازار خدمات ساختمانی فرصت‌هایی مانند اشتغال ایجاد کرده و منجر به رشد صنعت تعمیرات شده است، اما در نهایت صنعت ساختمان و به دنبال آن اقتصاد را با رکود مواجه می‌کند. به نظر می‌رسد با وجود هزینه‌های بالای نگهداشت ساختمان، ۷۰ درصد از خانوارهای شهری که صاحب ملک هستند (منبع: مرکز آمار ایران)، ترجیح خواهند داد به جای نقل مکان به ساختمان‌های جدید، دارایی موجود را تعمیر کنند. در سال ۱۴۰۳ پلتفرم آچاره چندین ثبت سفارش بازسازی ساختمان به ارزش ۱،۵ تا ۲ میلیارد داشته است. گزارش الوملک نیز این مسئله را تایید می‌کند که تعداد معاملات مسکن در تهران طی سال‌های ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۳ روندی کاهشی در سال‌های اخیر نشان می‌دهد.
بدین ترتیب اگرچه اجاره‌بها نزدیک به نیمی از درآمدهای غیرشغلی (43.2 درصد) یک خانوار شهری در سال 1403 را به خود اختصاص داده است (منبع: مرکز آمار ایران)، اما سرمایه‌گذاری در صنعتی که هزینه‌های عملیاتی بالایی دارد، منطقی به نظر نمی‌رسد علی‌الخصوص با بازدهی بین 70 تا 90 درصد بازار طلا و دلار آزاد در مقایسه با بازدهی حدود 45 تا 50 درصد بازار مسکن (منبع الوملک).
سرمایه‌ها طلا می‌شود و در گنجه می‌رود، دلار زیر لحاف قایم می‌شود و سرمایه‌ای که می‌توانست در ساخت‌وساز جدید، و توسعه املاک جریان یابد، به دارایی‌های مالی راکد تبدیل می‌شود و چرخ اقتصاد کندتر از سال‌های پیش خواهد چرخید.