منازعه طرشت پیر و شریف جوان
با توسعه ناحیه نوآوری شریف، محله طرشت نیز تغییر کرده است. میدانی از بین رفته و جایش را چراغ قرمزی طولانی گرفته است. زیرگذری پایین و بالای آزادی را بهم وصل کرده است. فروشگاه‌های بزرگ سر از خیابان‌های اصلی طرشت درآورده‌اند. در هر خیابان تابلویی زده شده که نشان از فضای کار اشتراکی، دفتر یک شرکت و یک مرکز نوآوری دارد. از ظاهر مردم در خیابان می‌توان حدس زد که بخشی دانشجو و کارمندان شرکت‌ها و مشغول به کار در استارتاپ‌ها و بخشی مردم قدیمی محله هستند. برخی معتقدند این موهبتی است که از صدقه سر دانشگاه شریف به محله کهنه طرشت رسیده است و می‌گویند «طرشت به خودش هم نمی‌دید یه روز هاب نوآوری تهران بشه». اما آیا طرشت که در ابتدا روستایی در اطراف تهران بوده و محله‌ای با تاریخ مشخص است، می‌خواهد «هاب نوآوری تهران» باشد؟ توسعه محله طرشت با تغییر کاربری به عنوان ناحیه نوآوری چه اثری می‌تواند بر او بگذارد؟ مردم محله از این توسعه سود خواهند برد یا زیان؟ در این گزارش در مورد تاثیر Gentrification یا نوسازی اجباری بر محلات شهری خواهیم گفت.
شریف با طرشت چه کرده است؟
طرشت و هر محله دیگری یک فضای شهری با چند ساختمان، مغازه و خیابان نیست؛ یک موجود زنده اجتماعی که بخشی از کالبد اجتماعی در دل شهر است. در طرشت خیابان‌‌ها و چند مدرسه به اسم حسینمردی و اسم‌های کوچک مختلف وجود دارد. خیابان‌هایی با اسم شهدایی از دل محله طرشت. بخشی از ساکنان طرشت، ساکنان قدیمی روستای طرشتند که نسل اندر نسل در طرشت زیسته‌اند و هویت خود را طرشتی می‌دانند و بخشی از سال‌های دور در این محله زندگی کرده‌اند و احساس تعلقی عمیق به محله دارند. همسایه‌ها یکدیگر را می‌شناسند، در داستان‌های شادی و غم هم شریک هستند و شبکه‌ای از حمایت اجتماعی غیررسمی دارند. بقعه ۸۰۰ ساله شیخ عبدالله طرشتی و کتابخانه آن نشانگر خاطرات جمعی، آداب و رسوم محلی و پیشینه تاریخی است.
اما چند سال است «ناحیه نوآوری شریف» (innovation districts)، در حال توسعه در این محله قدیمی است. شرکت‌های فناور، استارتاپ‌ها، فضاهای کار اشتراکی که متصل به دانشگاه شریف است در دل این محله پیشروی کرده است تا افراد مستعد، سرمایه‌گذاران و دانشگاهیان به منظور نوآوری و توسعه اقتصادی در یک فضای فشرده و پویا تعامل کنند. فقط در برج فن‌آوری شریف ۱۲ مرکز نوآوری، ۲۰ شرکت شتاب‌دهنده، ۱۳ مجموعه سرمایه‌گذار خطرپذیر و ۱۸ مجموعه ارائه‌کننده خدمات فناورانه مشغول فعالیت هستند.
این اتفاق تاثیر زیادی بر محله طرشت گذاشته است. ساخت فروشگاه بزرگ «فمیلی» در خیابان اصلی طرشت جای مغازه‌ها و کسب‌وکارهای کوچک را گرفته است. تراکم جمعیت بیش از ظرفیت محله، مشکلاتی از جمله کمبود جای پارک، ترافیک، افت فشار برق و آب را ایجاد کرده است. محله به دلیل ساخت ساختمان‌های اداری تغییر کالبدی داده است. فعالیت ۵۷۰ شرکت فناورانه که بیش از ۴ هزار نفر در آن مشغول به کارند در میان ۴۷ هزار ساکن محله شکل گرفته است. میان مردم محلی قدیم و ساکنان دانشجو، خوابگاهی، کارمندان شرکت‌ها و اعضای مشغول به کار در استارتاپ‌ها تفکیک اجتماعی اتفاق افتاده است زیرا مردم محلی اجازه ورود به دانشگاه و مراکز نوآوری را ندارند و دیوارها مردم عادی را از افراد ناحیه نوآوری جدا کرده است.
بر اساس گزارش سالانه ۱۴۰۳ الوملک، منطقه ۲ رتبه سوم بیشترین معاملات مسکن در سال ۱۴۰۳ را داشته است. تقاضای بالا برای اجاره و خرید از سوی سرمایه‌گذاران شرکت‌های دانش‌بنیان در این محله باعث افزایش قیمت مسکن شده است. با خرید املاک و نوسازی آن‌ها، قیمت مسکن و اجاره بها افزایش یافته است و برخی ساکنین قدیمی که توانایی مالی پرداخت هزینه‌های جدید را ندارند، مجبور به ترک محله و کوچ اجباری (Displacement) شده‌اند.
از طرف دیگر گسترش ناحیه نوآوری شریف با وجود مشکلاتی که در محله ایجاد کرده است، جزیره‌ای است. فضاهای کار اشتراکی و مراکز نوآوری، نیازهای اقتصادی خود را درون خود برطرف می‌کنند نه از محله. در دانشگاه و این مراکز، کافه، سوپرمارکت و رستوران وجود دارد و رونق اقتصادی در بسیاری از حوزه‌ها برای مردم محله ایجاد نشده است. همچنین ایجاد اشتغال در ناحیه نوآوری طرشت برای نیروهای متخصص یا تحصیل‌کرده‌های فنی است و بنابراین ساکنان محلی که مهارت‌های فنی ندارند، از این ظرفیت بهره‌مند نمی‌شوند.
چه کسی از توسعه در محله طرشت سود می‌برد؟
با توصیف پیامدهای توسعه ناحیه نوآوری شریف، می‌توان به تضاد منافع و منازعه میان محله طرشت و ناحیه نوآوری شریف به عنوان دو ذی‌نفع پی برد. بدین ترتیب باید به این سوال جواب داد که چه کسی از توسعه در محله طرشت سود می‌برد؟ آیا تغییرات در محله طرشت بر اساس اهداف مردم محلی است یا ناحیه نوآوری شریف؟
آنچه در این سال‌ها در طرشت اتفاق افتاده است تبدیل فضای محله‌ای به محلی برای جذب سرمایه‌گذار، نیروی متخصص، گروه‌های ممتاز و نخبگان فناور است و توسعه محله تبدیل به سازوکاری برای تولید ارزش شهری به نفع سرمایه و نخبگان شده. این الگو پیش از این در ناحیه‌های نوآوری دیگری در جهان مانند دوبلین، لندن و بوستون نیز اتفاق افتاده است. بسیاری از این پروژه‌ها در محله‌های کارگری یا طبقات پایین‌تر ایجاد شده‌اند و با افزایش ارزش ملک و اجاره‌بها باعث خروج ساکنان قدیمی و کسب‌وکارهای کوچک و محلی و افزایش هزینه‌ی زندگی گشته. برخی از این نواحی نوآوری در جهان نشان داده است، این نواحی تبدیل به جزیره‌ای از رفاه و امکانات در میان محله‌ای با نابرابری فزاینده شده است.
مسئولیت اجتماعی سنگین ناحیه نوآوری
به دلیل سنگینی کفه قدرت به نفع ناحیه نوآوری (که ادعا می‌شود موتور محرک توسعه اقتصادی و فناورانه است) و کم‌قدرتی محله طرشت، برنامه‌ریزی‌های جدید برای این محله به نفع نخبگان علمی و شرکت‌های فناور طراحی می‌شوند و مردم محلی احساس می‌کنند که به حاشیه رانده شده‌اند یا نقشی در تصمیم‌گیری‌ها ندارند.
اگرچه به نظر می‌رسد در سال‌های اخیر تلاش‌هایی برای مشارکت مسئولین ناحیه نوآوری با شورایاری و سرای محله طرشت صورت گرفته است (مثلا بازدید دانش‌آموزان محله از ناحیه نوآوری و کلاس‌های مجازی رایگان در مورد شهر هوشمندـمحله هوشمند) با این وجود لازم است ناحیه نوآوری خود را بخشی از محله بداند و مسئولیت خود را در مقابل آثار و پیامدهای حضور خود در محله طرشت در نظر گیرد و برای کاهش این اثرات برنامه‌ریزی کند و مسئولیت اجتماعی شرکتی خود را در راستای منافع محله طرشت قرار دهد.
