ترکیدن حباب ۷۰۰ میلیونی؛ گزارشی از درآمدزایی با اسنپ به عنوان راننده
ماه‌ِ گذشته، گزارش سالیانه اسنپ منتشر شد. سوپر‌اپلیکیشن ارائه‌ی خدمات متنوع که از مراجعه به دکتر تا خریدِ قسطیِ کالا را شامل می‌شود. اما بیشتر افراد اسنپ را با کدام خدمت می‌شناسند؟
۳۰۰ میلیون سفر در تهران با اسنپ در سال۱۴۰۲
داده‌های منتشر‌شده در گزارش سالیانه ۱۴۰۲ اسنپ نشان می‌دهد این اپلیکیشن با رشد ۱۶ درصدی در سال گذشته، به ۷۲ میلیون کاربر فعال رسیده‌است. اما بالاترین میزان بازدید از بین سرویس‌های متنوع سوپراپ اسنپ، متعلق به اسنپ‌خودرو بوده‌است؛ بیش از سه میلیارد و۲۵۷ میلیون بازدید ۵ از مجموع میلیارد و ۳۵۴ میلیون بازدید؛ یعنی رقمی نزدیک به ۶۱ درصد از کل بازدیدها.
بر اساس گزارش منتشر شده‌ی گروه اسنپ، اسنپ‌خودرو با ۵ میلیون سفر روزانه، بیش از ۹۰ درصد سهم بازار تاکسی‌های اینترنتی را در کشور در اختیار دارد. عمده این سهم متعلق به تهران با ۳۰۰ میلیون سفر بوده و سایر شهرها با اختلاف ۲۰۰ میلیونی، یعنی ۱۰۰ میلیون سفر، در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
ارزش داده‌های منتشر شده در گزارش از جهات گوناگون می تواند مورد توجه قرار بگیرد. تحلیل و پردازش اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی هرکدام، نه‌تنها موضوع اصلی خود که بخشی از واقعیت جاری در اطراف خود را نیز پررنگ می‌کند.
بالاترین درآمدِ کار در اسنپ، رقمی تحریک‌کننده برای درآمد سالیانه ناشی از رانندگی در تهران!
سویه‌های اجتماعی-اقتصادیِ پنهانِ متنوعی در این گزارش وجود دارد. برای مثال از مجموع ۶ میلیون کاربر راننده‌ی اسنپ، عمده سهم متعلق به مردان است، یعنی بیش از ۵ میلیون نفر! که در مقایسه با رقم ۲۳۴ هزار‌نفری رانندگان زن نشان‌دهنده‌ی غیابِ بزرگ زنان از بازارِ کاری است که اسنپ‌خودرو ایجاد کرده است.
اما بیایید نگاهی داشته باشیم به پررنگ‌ترین آمار منتشر شده توسط اسنپ که خیلی وقت‌ها به عنوان تبلیغی از چشم‌اندازِ کار در اسنپ نیز استفاده می‌شود: بالاترین درآمدِ کار در اسنپ
اسنپ در این گزارش پردرآمدترین راننده‌ی سال ۱۴۰۲ را با رقمی نزدیک به ۶۷۵ میلیون تومان درآمد، حاصل از ۸ هزارو ۷۹۸ سفر معرفی کرده‌است. رقمی تحریک‌کننده برای درآمد سالیانه ناشی از رانندگی در تهران!
مبتنی بر آمارهای همین گزارش، متوسط درآمد ماهیانه‌ی رانندگان ماهی ۱۹ میلیون بوده است. اما این رقم به صورت متوسط برای رانندگان پاره‌وقت تا رقم ۸ میلیون تومان نیز کاهش پیدا کرده است. رقمی که در طول سال نهایتا به ۲۳۰ و ۹۶ میلیون میرسد. فاصله رقمی حدود ۷۰۰ میلیون با این اعداد این چشم‌انداز رویایی را کمی شک‌برانگیز مي‌کند. این میزان درآمد واقعاً برای چند درصد از رانندگان اسنپ واقعاً مقدور است؟
خودرو و سلامتی؛ سرمایه‌های نامرئی رانندگان
این فاصله‌ی واقعیت و رویای گنج‌یابی با اسنپ را می‌توان در همین شکاف درآمدی دنبال کرد. رانندگان اسنپ با استفاده از سرمایه‌های مشهود خود، یعنی خودروی شخصی و بدن، کار می‌کنند. این به معنی استهلاک روزمره این سرمایه‌هاست: استهلاک خودرو و فرسودگی بدن. این فرسودگی در شغلی حاصل می‌شود که در آن خبری از بیمه و بازنشستگی نیست و کل تسهیلات شغلی به تسهیلاتی جزئی مانند تعمیرات و نگهداری، بیمه و پشتیبانی خلاصه می‌شود
استدلال شرکت‌هایی مانند اسنپ، برای بیمه‌نکردن رانندگان این است که کارفرمایان، رانندگان در حقیقت مسافران هستند، نه پلتفرم‌ها. یعنی مسئولیتِ کارفرمایی از دوش پلتفرم برداشته می‌شود و بر دوشِ هیچکس نمی‌افتد.
این وضعیت یعنی فقدانِ شخصیتِ حقوقیِ آشکار کارفرمایی یعنی وضعیتی که در آن:
پلتفرم درحالی سود حاصل از کار با سرمایه‌های اصلی شخصی فرد شریک می‌شود که هیچ مسئولیت کارفرمایی بر عهده ندارد و تقریباً هر زمان که بخواهد نیز می‌تواند این رابطه را قطع کند.
- قیمت‌گذاری و ارزش سفر از سوی پلتفرمی انجام می‌شود که کارفرما نیست.
- ارزیابیِ خدمت توسط مسافران انجام مي‌شود که بازهم کارفرما نیستند.
چالشی که منتج به نرخ بالای کمیسیون، عدم تطبیق کرایه‌ها با تورم، نادیده گرفته‌شدن استهلاک هم در زمان، هم هزینه و هم دارایی رانندگان می‌شود.
ساخت رویای گنج‌یابی با اسنپ
به آمارهای ارائه شده در ابتدای گزارش برمی‌گردیم. به تصویر رویایی از درآمد حاصل از کار به عنوان راننده در اسنپ. کافی است در اینترنت سرچ کنید «فرمول درآمد بالا با اسنپ»، سایت‌ها و صفحه‌‌های بسیاری را خواهید دید که در حال فرموله کردن راه‌های به دست آوردن درآمدهای بالا با استفاده از شگردهای جادویی است. اینکه چطور با ذهن آماده و محاسبه‌گر از چه ساعتی تا چه ساعتی و در چه مسیری رانندگی کنی، هر چندسال ماشینت را تعویض کنی که درگیر تعمیر نشوی، حواست به کنسرت‌های شلوغ و اتفاق‌های شهر باشد که با این روش‌ها به درآمد میلیونی برسی.
اما سوال اینجاست که چند درصد از رانندگان امکان استفاده از فرمول‌های گنج‌یابِ اسنپ را دارند؟ چه کسانی با چه شرایطی از خودرو و دسترسی به اطلاعات در واقعیت در حال کار به عنوان راننده در اسنپ هستند؟ چه میزانی از این رقم فعال حاصل از ناچاری در یافتن شغل در وضعیت بغرنج اقتصادی یا تکمیل درآمد به عنوان شغل دوم و سوم است؟
آیا سرمایه‌های رانندگان اسنپ، برگشت‌پذیر، متناوب و به‌صرفه است؟
همانطور که در گزارش جست‌وجو‌گران گنج گوی اشاره کردیم*، وضعیت نابه‌سامان اقتصادی به صورت طولانی جامعه را در وضعیتی از انتخاب‌های اقتصادی قرار می‌دهد که مسیرهای پرریسک با احتمال سود ناگهانی بالا را به مسیرهای تعریف شده ترجیح بدهد. این موضوع منجر به آسیب‌های بسیاری می‌شود که تمامی سطوح از خدمات تا صنعت و کشاورزی را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد.تقویت این نگاه که «اسنپ مسیر مناسبی برای دسترسی به گنج مذکور است» بدون توجه به استهلاک انسانی و مالی رانندگان در کوتاه مدت و بلند‌مدت منجر به شکل‌گیری سرخوردگی‌های متعدد می‌شود. چرا که ملاک اصلی در امکان‌پذیر بودن کسب درآمد برای بدنه‌ی اصلی فعالان در یک کسب و کار و دراینجا رانندگان است؛ نه موارد استثنایی که جامعه‌ی نمونه‌ی آن به تعداد انگشتان یک دست ختم می‌شود.
افزایش بهره‌وری و کاهش آسیب‌های محیطی، انسانی و پایدار در هر‌کسب‌وکاری منوط به دقت در تمامی عناصر فردی و مالی است. لذا آنچه اهمیت دارد این است که صرف سرمایه‌های رانندگان که شامل بدن و خودروی ایشان است، تا چه اندازه برگشت‌پذیر، متناوب و به‌صرفه است.